Τεχνητή Νοημοσύνη και ο Αγώνας Δρόμου για την Ελλάδα

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) εξελίσσεται με καταιγιστικούς ρυθμούς, προσφέροντας δυνατότητες που μέχρι πριν λίγα χρόνια ανήκαν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Από την ιατρική και την εκπαίδευση μέχρι την οικονομία και την άμυνα, η τεχνολογία αυτή υπόσχεται να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και σκεφτόμαστε.

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει την παραγωγικότητα, να επιταχύνει την καινοτομία, να βοηθήσει την έρευνα και να προσφέρει νέες υπηρεσίες στους πολίτες. Όμως, οι ίδιες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν αλόγιστα ή και επικίνδυνα. Θέματα όπως η ιδιωτικότητα, η χειραγώγηση της κοινής γνώμης, η απώλεια θέσεων εργασίας και η δημιουργία «ψηφιακών ανισοτήτων» αποτελούν σοβαρούς κινδύνους.

Τεχνητή Νοημοσύνη και ο Αγώνας Δρόμου για την Ελλάδα: 5 Προτάσεις για να Μετατρέψουμε την Τεχνολογική Υστέρηση σε Ψηφιακή Κυριαρχία.

Οι Δύο Όψεις του Νομίσματος: Ευκαιρίες και Κίνδυνοι

Η Ελλάδα, που ήδη υστερεί ψηφιακά όπως αναλύεται στο «Ποια Ψηφιακή Ελλάδα; Γιατί είμαστε στην εποχή του χαλκού», κινδυνεύει να βρεθεί ακόμα πιο πίσω, εάν δεν υιοθετήσει γρήγορα και υπεύθυνα πολιτικές για την ανάπτυξη και αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).

Η θέση της Ελλάδας στην επίσημη έκθεση Technology and Innovation Report 2023 των Ηνωμένων εθνών αλλά και του Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) εξηγεί με αριθμούς γιατί είμαστε ακόμη στην εποχή του χαλκού.

Ευκαιρίες για Ανάπτυξη και Μετασχηματισμό

• Ενίσχυση Παραγωγικότητας: Η ΤΝ μπορεί να αυτοματοποιήσει ρουτινιάρικες εργασίες στο Δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, αυξάνοντας δραματικά την αποδοτικότητα.
• Εξατομίκευση Παιδείας: Στην εκπαίδευση, όπως παρουσιάζεται στο άρθρο Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως μελλοντικός εκπαιδευτικός, μπορεί να λειτουργήσει ως εξατομικευμένος μέντορας, προσαρμόζοντας τη διδακτέα ύλη στις ανάγκες κάθε μαθητή, μειώνοντας τις κοινωνικές ανισότητες.
• Ψηφιακή Διακυβέρνηση & Διαφάνεια: Η εφαρμογή της στην κρατική μηχανή (π.χ., αυτόματη ανάλυση νομικών κειμένων, εντοπισμός φοροδιαφυγής) μπορεί να ενισχύσει τη διαφάνεια, να περιορίσει τη γραφειοκρατία και να χτίσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, συμβάλλοντας σε μια ψηφιακή πολιτική ανεξάρτητη πολιτικών χρωμάτων

Οι Κίνδυνοι που Απαιτούν Προληπτική Πολιτική

• Απώλεια Θέσεων Εργασίας: Η αυτοματοποίηση θα οδηγήσει στην κατάργηση ορισμένων θέσεων. Η άμεση ανάγκη είναι η επανεκπαίδευση (reskilling) του εργατικού δυναμικού και η αναβάθμιση όλων των δομών εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τρίτοβάθμια).
• Δεοντολογία και Ιδιωτικότητα: Η αλόγιστη χρήση της ΤΝ εγκυμονεί κινδύνους για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης και τη μαζική παραβίαση προσωπικών δεδομένων. Απαιτείται άμεση θέσπιση ενός Εθνικού Κώδικα Ηθικής και Εποπτείας.
• Η Γλωσσική Πρόκληση: Χωρίς την ενσωμάτωση της ελληνικής γλώσσας στα εργαλεία και τα δεδομένα εκπαίδευσης της ΤΝ, υπάρχει ο κίνδυνος οι μελλοντικές γενιές να περιοριστούν σε ξενόγλωσσες πλατφόρμες, οδηγώντας σε πολιτισμική και οικονομική εξάρτηση.

Προτάσεις για την Ελληνική Πραγματικότητα

Λαμβάνοντας υπόψη την ενότητα «Πως να κάνουμε την αρχή» (Ερωτήματα 1-5) και τις αρχές της Κοινωνίας της Πληροφορίας (Ισότητα, Καινοτομία, Ελευθερίες, Ενίσχυση Θεσμών), η Ελλάδα μπορεί να ξεκινήσει από απλά αλλά ουσιαστικά βήματα.

Προσοχή: “να ξεκινήσει” ανέφερα παραπάνω. Αναγνωρίζω τις προσπάθειες – κινήσεις για τον εκσυχρονισμό της λειτουργίας του Δημοσίου τομέα – αλλά δεν αποτελούν συστατικά, για την ανάπτυξη και ευημερία του κοινωνικού συνόλου.

1. Τεχνολογική Ανεξαρτησία και Εθνική Υποδομή Υπολογιστικής Ισχύος:

• Δημιουργία Κέντρου Υπερυπολογιστών (Supercomputing Hub), προσβάσιμου από πανεπιστήμια, νεοφυείς εταιρίες και ερευνητικά ινστιτούτα (όπως έκανε η Σερβία).
• Αξιοποίηση πόρων από ευρωπαϊκά προγράμματα (π.χ. EU AI Factories) για στήριξη υποδομών.
• Δημιουργία εθνικού ταμείου καινοτομίας για νεοφυείς και μικρομεσαίες επιχειρήσεις.Υποτροφίες και κίνητρα για φοιτητές και ερευνητές στην AI ώστε να παραμείνουν στην Ελλάδα.

2. Παιδεία & Εκπαίδευση, Δεξιότητες για Όλους:

• Εισαγωγή μαθημάτων βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων και της έννοιας της Τεχνικής Νοημοσύνης από το Γυμνάσιο.
• Δωρεάν προγράμματα reskilling για το ενήλικο εργατικό δυναμικό μέσω Δήμων και ΚΕΠ.
• Δημιουργία εθνικής πλατφόρμας ανοικτών ψηφιακών μαθημάτων για πολίτες όλων των ηλικιών.

3. Ελληνική Γλώσσα & Πολιτισμός και ενίσχυση του Ελληνικού Περιεχομένου

• Δημιουργία και χρηματοδότηση του Εθνικού Γλωσσικού Σώματος Δεδομένων με πολιτισμικό και γλωσσικό περιεχόμενο.
• Ψηφιοποίηση πολιτιστικού περιεχομένου (λογοτεχνία, ιστορικά αρχεία, μουσεία) σε μορφή που μπορεί να αξιοποιήσει η ΤΝ.
• Στήριξη νεοφυών επιχειρήσεων που αναπτύσσουν εγχώριες, αυτόνομες λύσεις Τεχνική Νοημοσύνη (π.χ., φωνητικοί βοηθοί) στα ελληνικά.

4. Ψηφιακή Διακυβέρνηση & Δημοκρατία για την διαφανή Ψηφιακή Διακυβέρνηση (Open Data):

• Καθιέρωση υποχρεωτικής δημοσίευσης όλων των αποφάσεων, πρακτικών και προϋπολογισμών σε μηχαναγνώσιμη μορφή (open data).
• Εφαρμογή εργαλείων Τεχνικής Νοημοσύνης για την αυτόματη ανάλυση και κατηγοριοποίηση αυτών των δεδομένων, ενισχύοντας τη συμμετοχική δημοκρατία.
• Εφαρμογές «συμμετοχικής δημοκρατίας» με AI για δημόσιες διαβουλεύσεις.

5. Κυβερνοασφάλεια & Δεοντολογία με θεσμικό Πλαίσιο και Εποπτεία:

• Άμεση ενσωμάτωση του EU AI Act και δημιουργία εθνικού νομικού πλαισίου.
• Ίδρυση Κέντρου Ελέγχου ΤΝ για την αποτροπή καταχρήσεων, διασφάλιση της ιδιωτικότητας και συνεχή εκπαίδευση των στελεχών του Δημοσίου σε θέματα κυβερνοασφάλειας.
• Συνεχής εκπαίδευση υπαλλήλων σε θέματα κυβερνοασφάλειας και προστασίας δεδομένων.

Η Θέση της Ελλάδας στον Περιφερειακό Αγώνα Δρόμου

Η Ελλάδα βρίσκεται στο στάδιο της οριστικοποίησης της Εθνικής Στρατηγικής της για την Τεχνική Νοημοσύνη. Ενώ έχουν γίνει συμφωνίες (π.χ., με την OpenAI) και υπάρχουν πρωτοβουλίες στον δημόσιο τομέα, η χώρα υστερεί σε επίπεδο εφαρμογής σε σύγκριση με τους γείτονές της.

Χώρα	Εθνική Στρατηγική AI	Υποδομές (Supercomputers / AI Centers)	Εκπαίδευση AI στα Σχολεία	Εφαρμογές στον Δημόσιο Τομέα	Συνολική Εκτίμηση
Ελλάδα	Υπό διαμόρφωση (2025)	Περιορισμένες	Όχι ακόμη	Πιλοτικά (π.χ. gov.gr)	Σε αρχικό στάδιο
Τουρκία	Υπάρχει (2021–2025)	Σχέδια για εθνικές υποδομές	Πιλοτικά προγράμματα	Ναι (φορολογία, υγεία, e-gov)	Πιο ώριμη και φιλόδοξη
Σερβία	Υπάρχει (2020–2025, νέα 2025–2030)	Supercomputer + AI Institute (Novi Sad)	Ναι (εισαγωγή μαθημάτων)	Ναι (π.χ. έξυπνες πόλεις, gov projects)	Πρωτοπόρος στα Βαλκάνια
Ρουμανία	Υπάρχει (2024–2027)	Προγράμματα ΕΕ, χωρίς μεγάλα κέντρα	Μερικές πρωτοβουλίες	Σε εξέλιξη, κυρίως ευθυγράμμιση με ΕΕ	Ευθυγραμμισμένη με ΕΕ
Βουλγαρία	Υπάρχει (2021–2027, με INSAIT)	INSAIT + EU AI Factory	Εστίαση κυρίως στην έρευνα	Ερευνητικά projects, περιορισμένη εφαρμογή	Δυνατή έρευνα, μέτρια εφαρμογή
Κροατία	Υπό διαμόρφωση	Περιορισμένες	Όχι ακόμη	Μερικές εφαρμογές (COVID app)	Αρχικό στάδιο

Το πραγματικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα έγκειται στην αξιοποίηση των υψηλών δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού της (31η θέση παγκοσμίως σε δεξιότητες – UNCTAD σελ 156) για να γεφυρώσει το χάσμα σε υποδομές και χρηματοδότηση.

Η Τεχνική Νοημοσύνη είναι ένα απο τα κλειδιά για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ελλάδας. Ωστόσο, η αδράνεια ή η ελλιπής υλοποίηση των στρατηγικών θα έχει ως αποτέλεσμα την περιθωριοποίηση. Η επιτυχία εξαρτάται από την ικανότητα της πολιτείας, της ακαδημαικής κοινότητας και της αγοράς να συνεργαστούν και να υλοποιήσουν τα πρακτικά βήματα που θα ενώσουν την τεχνολογία με την παιδεία και την κοινωνία.